LẠM DỤNG CORTICOIDS: BẠN ĐÃ HIỂU RÕ?

BS Nguyễn Thị Lệ Hằng – Khoa Nội Tổng hợp-Lão khoa

Ở Việt Nam, việc mua thuốc ở các hiệu thuốc có vẻ dễ dàng hơn so với nhiều quốc gia gia trên thế giới một số lý do chính:

1. Quy định và kiểm soát: Các quy định về việc bán thuốc có thể chưa chặt chẽ hoặc được thực thi không nghiêm ngặt, chặt chẽ. Một số quầy thuốc có thể không cần đơn của bác sỹ, thậm chí cả những thuốc nằm trong danh mục thuốc kê đơn.
2. Sự phổ biến của các hiệu thuốc nhỏ: Ở Việt Nam, có rất nhiều hiệu thuốc nhỏ lẻ và cửa hàng thuốc ở hầu hết các khu dân cư, làm cho việc tiếp cận thuốc trở nên dễ dàng hơn.
3. Văn hóa và thói quen: Văn hóa mua sắm và thói quen sử dụng thuốc cũng góp phần vào sự dễ dàng trong việc tiếp cận thuốc. Nhiều người có thói quen tự điều trị hoặc mua thuốc theo cảm nhận cá nhân mà không cần phải có đơn từ bác sĩ.
4. Tầm quan trọng của ngành dược: Ngành dược ở Việt Nam rất phát triển và cạnh tranh. Điều này dẫn đến việc các hiệu thuốc luôn tìm cách đáp ứng nhu cầu của khách hàng, từ đó tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc mua thuốc.

Hình 1: Việc mua bán thuốc diễn ra khá dễ dàng ở Việt Nam do Luật pháp chưa siết chặt

Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra những nguy cơ về việc sử dụng thuốc không đúng cách và có thể dẫn đến những vấn đề về sức khỏe. Đặc biệt khi việc sử dụng thuốc không theo đơn của bác sỹ làm gia tăng tình trạng sử dụng vô tội vạ các chế phẩm có chưa Corticoids, dẫn đến sự tăng dần về tình trạng bệnh lý mà ta đề cập tới đây: Hội chứng Cushing do thuốc. Vậy hội chứng Cushing do thuốc là gì? 

1. Định nghĩa hội chứng Cushing do thuốc.

Hội chứng Cushing là một tập hợp các triệu chứng do tiếp xúc với nồng độ glucocorticoid cao trong thời gian dài.

Bệnh có thể để lại những hậu quả nặng nề về thể chất và tinh thần, gây ra những biến chứng nguy hiểm cho tính mạng người bệnh. Hội chứng Cushing do thuốc là nguyên nhân thường gặp trên lâm sàng do điều trị quá liều và kéo dài cortisol hoặc steroid tổng hợp giống cortisol.

Hình 2: Lạm dụng corticoids có thể dẫn tới tình trạng sức khỏe nghiêm trọng mà chúng ta không hề hay biết

2. Biểu hiện của hội chứng Cushing.

- Thay đổi hình thể và béo là triệu chứng thường gặp nhất. Nguyên nhân do sự tăng lắng đọng mỡ. Phân bố tổ chức mỡ cũng thay đổi với sự tăng mỡ ở màng bụng (béo trung tâm/ béo thân), trung thất, dưới da mặt (mặt tròn như mặt trăng), trên xương đòn (dấu hiệu cổ áo), hố thái dương, cổ, gáy (cổ trâu)

- Thay đổi ở da: thường gặp đỏ da và da mỏng. Nguyên nhân do teo lớp thượng bì và tổ chức dưới da, kết hợp giãn mạch dưới da. Những vết rạn da màu đỏ tím, rộng từ 0,5 – 2 cm, sờ có cảm giác lõm so với mặt da bình thường, vị trí thường ở bụng, mông, đùi, nếp lằn vú, nách, khoeo, trường hợp nặng có thể rạn da toàn thân.

- Rậm lông và nhiều mụn trứng cá do tăng tiết androgen. Triệu chứng này xuất hiện chủ yếu ở nữ. Lông tơ mọc nhiều ở mặt, cũng có thể ở bụng, ngực, vú, đùi, tóc cũng rậm hơn.

 - Tăng huyết áp cả tối đa và tối thiểu.

 - Rối loạn sinh dục do tăng androgen ở nữ và tăng cortisol ở nam. Phụ nữ còn hoạt động sinh dục bị mất kinh hoặc bị rối loạn kinh nguyệt, vô sinh. Âm vật to hiếm gặp, nam giới thường giảm khả năng tình dục.

- Rối loạn thần kinh tâm lý: hầu hết người bệnh đều có dễ xúc động, thay đổi cảm xúc, chán nản, mất ngủ, lo lắng, giảm trí nhớ và sự tập trung.

- Yếu cơ teo cơ gốc chi nhưng cơ lực ngọn chi vẫn bình thường. Nguyên nhân là do tăng quá trình dị hoá, giảm quá trình tổng hợp protein và hạ kali máu.

- Loãng xương cũng hay gặp. Người bệnh thường bị đau xương như: cột sống, xương dài. Có thể gãy xương, bệnh lý ở cột sống, xương sườn, xương bàn chân.

- Sỏi đường tiết niệu do tăng thải calci qua đường tiểu. Đôi khi có cơn đau quặn thận điển hình. Đái tháo đường ít gặp.

Hình 3: Biểu hiện  của Hội chứng Cushing trên lâm sàng

3. Kết quả xét nghiệm hướng tới hội chứng Cushing do thuốc

Xét nghiệm định lượng cortisol có thể giảm (nếu có suy thượng thận kèm theo) hoặc không thay đổi

Hình 4: Khi thấy dấu hiệu bất thường, bạn nên đến ngay các cơ sở y tế để được khám và phá hiện kịp thời bệnh

4. Kết luận

Việc dễ dàng mua được các sản phẩm dược phẩm từ các nhà thuốc đem lại nhiều thuận tiện cho người dân, tuy nhiên cũng gây ra nhiều hệ lụy, đặc biệt là gia tăng tần số bệnh nhân mắc Hội chứng Cushing nhập viện và con số có thể cao hơn nữa vì chưa thể thống kê được các bệnh nhân hiện tại đang mắc nhưng không biết mình mắc bệnh. Thuốc giúp chúng ta có thể lành bệnh, những cũng có thể là nguyên nhân gây ra bệnh cho bản thân nếu lạm dụng và không sử dụng đúng mục đích. Vì vậy, khi có các vấn đề sức khỏe, bạn nên đi tìm gặp bác sỹ để được thăm khám và có những tư vấn cũng như được kê đơn thuốc phù hợp.

Nguồn tham khảo: HƯỚNG DẪN CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH NỘI TIẾT - CHUYỂN HÓA

 (Ban hành kèm theo Quyết định số 3879/QĐ-BYT ngày 30 tháng 09 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Y tế)

.